21 kwietnia 2021 r. odbyło się seminarium z prof. Ireną Borowik z Instytutu Socjologii UJ realizowane w ramach minigrantu przyznanego w konkursie ogłoszonym przez POB Heritage. Prelegentka w swoim wystąpieniu przedstawiła uczestnikom spotkania socjologiczną perspektywę problemu tożsamości w naukach społecznych na podstawie dwóch realizowanych przez Panią Profesor projektów badawczych.
Tematem pierwszego z przedstawiany projektów badawczych była zależność między tożsamością a religią lub religijnością. Głównym celem tego badania było ustalenie tego, czy religia ma wpływ na konstruowanie tożsamości osobowej i społecznej oraz, jeśli tak, to w jaki sposób. Badanie opierało się na wywiadach narracyjnych z przedstawicielami trzech grup narodowo-religijnych: Polaków reprezentujących katolicyzm, Tatarów Krymskich reprezentujących islam i Rosjan reprezentujących prawosławie. W trakcie wykładu przedstawiona została analiza wywiadów przeprowadzonych z udziałem szczególnie drugiej z wymienionych powyżej grup, czyli Tatarów Krymskich. Prelegentka zaprezentowała proces konstruowania się tożsamości Tatarów Krymskich w dwóch aspektach: tożsamości pozytywnej (która odpowiada na pytanie “kim jesteśmy” i co nas łączy) oraz tożsamości negatywnej (która mówi o tym, jacy “nie jesteśmy” i co różni nas od innych - w przypadku Tatarów Krymskich wspominanymi “innymi” byli przede wszystkim Rosjanie).
Drugi z przedstawiony przez Panią Profesor Borowik projektów badawczych dotyczył związków religii z debatami wokół biopolityki w Polsce. W tym kontekście zaprezentowała analizę dyskursu na łamach dwóch polskich katolickich tygodników opinii “Tygodnika Powszechnego” oraz “Gościa Niedzielnego” i sposób, w jaki oba te czasopisma konstruują tożsamość w ramach debaty dotyczącej aborcji. Na podstawie tego przykładu Pani Profesor omówiła, w jaki sposób w ramach polskiego katolicyzmu różnicuje się tożsamości bardziej otwarta lub zamknięta.
W ramach krótkiej serii pytań zadanych na koniec spotkania Pani Profesor Borowik omówiła kwestie metodologiczne ekstrapolacji przeprowadzonych przez nią badań empirycznych, oraz ich aktualności w kontekście zmian politycznych na Krymie.
Opracowali: Filip Oszczyk, student II roku I stopnia socjologii na Wydziale Filozoficznym UJ oraz Karolina Mardausz, studentka II roku I stopnia socjologii na Wydziale Filozoficznym UJ, współpracownicy Centrum Interdyscyplinarnych Studiów Konstytucyjnych.
27 kwietnia 2021 r. odbyło się trzecie seminarium w ramach projektu badawczego pt. „Interdyscyplinarny wymiar tożsamości konstytucyjnej” realizowanego w ramach minigrantu przyznanego w konkursie ogłoszonym przez POB Heritage. Seminarium, podkreślające tematykę całego projektu, skupiło się na książce wydanej pod redakcją naukową prelegenta, dra Michała Ziółkowskiego, oraz prof. Andrzeja Wróbla pt. „Tożsamość konstytucyjna w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej” (Wolters Kluwer, 2021). Książka ta prezentuje wyniki realizacji projektu badawczego NCN pod tym samym tytułem.
Dr Ziółkowski swoje wystąpienie rozpoczął od wprowadzenia do problematyki tożsamości konstytucyjnej, chcąc poruszyć trzy wątki: 1) jak różnie pojmowana jest tożsamość?; 2)jak może być niebezpieczna, oraz 3) czy jest pojęciem skompromitowanym.
Pierwszym problemem, który poruszył prelegent, był ten, czy tożsamość ma charakter statyczny czy dynamiczny. Zdaniem autora mamy w przedstawianej problematyce do czynienia z dwoma nurtami: weimarskim oraz amerykańskim- nurtami stanowiącymi dwa zupełnie odrębne poziomy, różniące się praktycznie we wszystkim. Prelegent podkreślił, że dyskusja o tożsamości konstytucyjnej wcale nie jest nowa, pojawiła się już 100 lat temu w Wiedniu, a także w okresie Republiki Weimarskiej, przede wszystkim w pracach Carla Schmitta i Carla Bilfingera, którzy utożsamiali tożsamość z regułami niezmienialnymi w konstytucji. Dr Ziółkowski stwierdził, że ten sposób myślenia o tożsamości najlepiej oddaje metafora drzewa- tożsamość jako korzenie utrzymujące pień i koronę drzewa, oraz lustra- jako odbicia ujawniającego swoistość przeglądającego się w lustrze. W dalszej kolejności dr Ziółkowski przedstawił indyjską doktrynę wykorzystującą wpływ nurtu weimarskiego, a także nurt amerykański, odrębnie ujmujący tożsamość (w tym prace prof. Anny Śledzińskiej-Simon). Nurt Weimarski zakłada, że tożsamość jest statyczna, trwa w czasie, natomiast Nurt Amerykański zakłada, że tożsamość jest dynamiczna, obejmuje badania nad całym konstytucjonalizmem (nie tylko daną konstytucją) - rozumianym jako pewna idea stojąca za uchwalaniem danej konstytucji.
Następnie autor przeszedł do pokazania praktycznych problemów tożsamości, począwszy od problematyki tego czyją jest, do kogo należy tożsamość konstytucyjna określonej wspólnoty. Według G.J. Jacobsohna podmiotem tożsamości jest cały naród. Z kolei M. Rosenfeld jako podmiot tożsamości wskazywał podmiot konstytucyjny- wyobrażony i abstrakcyjny podmiot, który ma władzę nadającą konstytucję. Inaczej podchodzi do tego TSUE, przyjmując, że tożsamość posiada państwo członkowskie UE.
Prelegent przeszedł następnie do problematyki dotyczącej tego, jaka konkretnie jest sama tożsamość konstytucyjna, przedstawiając różne poglądy doktryny i związane z tym problemy szczegółowe: dyskursu konstytucyjnego, treści tożsamości, narracji konstytucyjnego podmiotu o sobie samym, samoidentyfikacji podmiotu władzy.
Kolejnym punktem referatu było to, po co w ogóle odwoływać się do pojęcia tożsamości? Każdy w doktrynie na to pytanie odpowiadał inaczej. Jacobsohn stwierdzał, że to normatywna koncepcja odpowiadająca na pytania, jak uzasadnić wybory prawodawcy konstytucyjnego, jak opisać ewolucję prawa konstytucyjnego, a także wzmacniająca argument z intencji prawodawcy konstytucyjnego. Według Rosenfelda istotniejsza jest odpowiedź na pytanie o to, do kogo powinna być adresowana tożsamość, co konstytucja powinna regulować oraz jak to, co konstytucja uregulowała legitymizować. Sądy konstytucyjne państw współczesnych podchodzą do tego zagadnienia jeszcze inaczej: określając tożsamość jako normatywną koncepcję dostarczającą kryteriów oceny poprawki konstytucyjnej lub umowy międzynarodowej.
Prelegent przeszedł następnie do rozważań szczegółowych, a konkretnie do tego, z czego rekonstruować tożsamość konstytucyjną. W nurcie weimarskim funkcjonowało podejście sylogistyczne- klasyczne wnioskowanie z zasad prawa. Oprócz tego w doktrynie pojawiało się podejścia dialogiczne oraz dialektyczne. To, z czego można rekonstruować tożsamość- pokazały między innymi przykłady preambuły, klauzul wieczystym, przepisy o najwyższym hierarchicznym statusie, przepisy w stylu „never again”.
Ważnym punktem seminarium były rozważania na temat tego, kim są współtwórcy tożsamości- podkreślono, że są to nie tylko sądy, doktryna, ale także wszystkie organy stosujące konstytucję.
Zarysowana problematyka tożsamości konstytucyjnej, w szczególności mnogość sposobów rozumienia jej, co podkreślił prelegent, generuje wiele wątpliwości- między innymi to, że wzmaga ryzyko wzmocnienia rządów martwej ręki, ryzyko nadmiernego aktywizmu sądów konstytucyjnych, a także nieliberalnej interpretacji konstytucji, co pokazują polskie i węgierskie przykłady nadużycia pojęcia tożsamości konstytucyjnej. Niektórzy autorzy, co zaznaczył dr Ziółkowski, wskazują, że tożsamość to pojęcie skompromitowane i nie powinno się go więcej używać, bo to zaproszenie autorytarystów do nadużywania go. Natomiast zdaniem innych, to nie jest wina samego pojęcia, bo każde pojęcie prawa konstytucyjnego może zostać skompromitowane, a to pojęcie jest precyzyjne, o ile jest się uważnym.
W drugiej części spotkania miała miejsce dyskusja, w trakcie której zadanych zostało wiele pytań zarówno ze strony członków CISK, jak i współpracowników. Pierwsze z pytań dotyczyło tego, czy książka dra Ziółkowskiego uwzględnia różne przejawy tożsamości konstytucyjnej: państwa, podmiotu władzy, władzy. Autor odpowiedział, że książka poświęcona jest ustaleniu tego, jak ta tożsamość jest traktowana w orzecznictwie wybranych państw członkowskich. Kolejne pytanie dotyczyło holizmu w traktowaniu tożsamości konstytucyjnej. Następne pytanie odnosiło się do tego, czy te dwa zarysowane przez prelegenta nurty są rozłączne- odpowiedzią prelegenta było to, że te dwa nurty dotykają zupełnie innych kwestii. Kolejne pytanie dotyczyło tego, jak samo społeczeństwo rozumie pojęcie tożsamości konstytucyjnej, czy to też tylko czysto akademicki dyskurs. Następne pytanie dotykało problematyki rozróżnienia dwóch pojęć i możliwości ich rozróżnienia, tj. pojęcia tożsamości oraz pojęcia ducha konstytucji, występującego w przepisach konstytucji norweskiej z 1814 roku. Kolejne pytania dotyczyły marginesu swobody oceny z orzecznictwa ETPCz, oraz fundamentalnego pytania, czy tożsamość konstytucyjna jest jedna?
Podsumowując, seminarium przysporzyło członkom zespołu badawczego mnóstwo wiedzy, prelegent poruszył wiele wątków i z chęcią odpowiadał na liczne pytania, skłaniając członków zespołu badawczego do dalszych rozważań na temat poruszanej problematyki.
Przygotował: Karol Królikowski – członek zespołu badawczego i współpracownik CISK
17 lutego 2022 r. odbędzie się seminarium - zebranie otwarte Katedry Prawa Konstytucyjnego UJ, w trakcie którego uczestnicy seminariów i warsztatów przedstawią rezultaty swoich badań:
Seminarium otwarte Katedry Prawa Konstytucyjnego UJ
17.02.2022 (czwartek) godz. 10.00-13.00 (online)
Wersja PDF programu
10:00 – 10:10 Prof. dr hab. Piotr Tuleja, Otwarcie seminarium
Prof. dr hab. Monika Florczak-Wątor, Prezentacja projektu badawczo- dydaktycznego „Interdyscyplinarny wymiar tożsamości konstytucyjnej”
Panel I. Filozoficzny, psychologiczny i socjologiczny wymiar tożsamości konstytucyjnej
Moderator: Dr Marcin Krzemiński
10:10 – 10:20 Krystyna Mokrzycka, Tożsamość konstytucyjna - monolit czy krajobraz inności?
10:20 – 10:30 Adam Demczuk, Tożsamość człowieka jako punkt wyjścia dla definiowania tożsamości konstytucyjnej
10:30 – 10:40 Kamil Zyzik, Transnarodowa tożsamość konstytucyjna w globalnym świecie. W kierunku realistycznej i krytycznej perspektywy analizy
10:40 – 10:50 Filip Oszczyk, Karolina Mardausz, Tożsamość konstytucyjna w perspektywie socjologicznej
10:50 – 11:15 Dyskusja
11:15 – 11:30 Przerwa
Panel II. Ustrojowy i dogmatyczny wymiar tożsamości konstytucyjnej
Moderator: Dr Agata Niżnik-Mucha
11:30 – 11:40 Bartosz Kielan, Czy Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zawiera normy niezmienialne? Rozważania w kontekście problemu tożsamości konstytucyjnej
11:40 – 11:50 Kacper Nowina-Konopka, Wpływ populistycznego konstytucjonalizmu na tożsamość konstytucyjną 11:50 – 12:00 Lena Helińska, Przydatność pojęcia tożsamości konstytucyjnej dla prawa międzynarodowego publicznego
12:00 – 12:10 Paulina Jabłońska, Margines oceny w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Perspektywa ochrony tożsamości konstytucyjnej
12:10 – 12:45 Dyskusja
Prof. dr hab. Piotr Tuleja, Podsumowanie dyskusji i zamknięcie seminarium